OSOBA BLISKA ZAGROŻONA popełnieniem SAMOBÓJSTwa
Według danych opublikowanych przez Polskie Towarzystwo Suicydologiczne rocznie samobójstwo popełnia około 800 tysięcy osób (w wyniku śmierci samobójczej ginie zatem więcej ludzi niż w wyniku wojen i ataków terrorystycznych). Średnio, co 40 sekund ktoś odbiera sobie życie. Zgodnie z tymi statystykami można przypuszczać, że do momentu, do którego skończysz czytać ten artykuł, samobójstwo popełni 13 osób. A skala zachowań samobójczych jest jeszcze większa. Jeszcze więcej ludzi popełnia przecież nieudane próby samobójcze (i nie zawsze je zgłasza!).
W tym artykule dowiesz się:
dlaczego ludzie popełniają samobójstwa (czyli, co to jest syndrom presuicydalny);
jakie są czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa;
jakie sygnały wysyła osoba zagrożona popełnieniem samobójstwa;
jak pomóc osobie zagrożonej popełnieniem samobójstwa.
Dlaczego ludzie popełniają samobójstwa, czyli co to jest syndrom presuicydalny?
Syndrom presuicydalny to stan psychiczny, który występuje bezpośrednio przed popełnieniem próby samobójczej. Doprowadzić do niego mogą różne czynniki, o których napiszę w akapicie dotyczącym czynników ryzyka popełnienia samobójstwa. Tutaj chciałabym się skupić na tym, jak rozpoznać ten stan.
Charakteryzuje się on trzema, wzmacniającymi się wzajemnie elementami:
zawężeniem świadomości;
wyhamowaniem agresji i skierowaniem jej na siebie;
wyobrażeniami i myślami samobójczymi.
Zawężenie świadomości to stan, w którym osoba zagrożona samobójstwem nie dostrzega szans i możliwości na rozwiązanie swoich problemów. Składają się na niego:
zawężenie sytuacyjne (w którym osoba zagrożona samobójstwem postrzega swoje możliwości radzenia sobie jako zbyt małe, by sprostać wymaganiom otoczenia – uważa siebie za bezradną i słabą wobec przerastających ją problemów);
zawężenie dynamiczne (w którym osoba zagrożona samobójstwem przejawia skrajny pesymizm – postrzega swoje życie jako pasmo niepowodzeń i nie dostrzega żadnych pozytywów, odczuwa presję/ nacisk jakiejś siły z zewnątrz, by zakończyć swoje życie);
zawężenie stosunków międzyludzkich (w którym osoba zagrożona samobójstwem odczuwa brak bliskiej osoby, której mogłaby zaufać i którą mogłaby poprosić o pomoc – warto zaznaczyć, że stan ten jest spowodowany rzeczywistą utratą takiej osoby lub samodzielnym odizolowaniem się od niej; osoba zagrożona samobójstwem odczuwa tu pustkę, samotność, brak sensu życia i lęk przed odtrąceniem uniemożliwiający jej nawiązanie jakichkolwiek relacji);
zawężenie świata wartości (w którym osoba zagrożona samobójstwem przejawia obojętny stosunek wobec wartości, które wcześniej wyznawała, a siebie postrzega jako bezwartościową i gorszą od innych/niepotrzebną).
Wyhamowanie agresji i skierowanie jej na siebie to chęć wyładowywania na sobie frustracji wynikającej z nieumiejętności poradzenia sobie ze swoimi problemami i kumulowania emocji z tym związanych. Może być to poprzedzone agresją wobec innych.
Wyobrażenia i myśli samobójcze to z kolei czynności zmierzające bezpośrednio do popełniania samobójstwa. Składają się na nie:
rozważania egzystencjalne (rozważania o sensie życia i śmierci);
wyobrażenia własnej śmierci (wyobrażenia własnego pogrzebu i życia bliskich po stracie);
myśli rezygnacyjne (myśli typu: „nie chcę mi się już dłużej żyć”, „wszystkim byłoby lepiej beze mnie”, „mógłbym się nie urodzić”, „chciałbym zachorować na raka – nie leczyłbym się wtedy”, „nie miałbym nic przeciwko, gdyby przejechała mnie ciężarówka”);
wyobrażenia samobójcze (rozważanie samobójstwa jako sposobu wyjścia z obecnej sytuacji/zakończenia cierpienia);
planowanie samobójstwa (wybór sposobu odebrania sobie życia, wybór odpowiedniego miejsca i czasu ku temu i gromadzenie potrzebnych środków np. tabletek, sznura);
gesty samobójcze („załatwianie niedokończonych spraw” np. pisanie testamentu, pisanie listów pożegnalnych, zaczynanie samobójstwa, ale nie kończenie go np. zakładanie i zdejmowanie sobie pętli z szyi);
próby samobójcze (nieudane);
samobójstwa dokonane.
Reasumując, osoba przeżywająca syndrom presuicydalny chce popełnić samobójstwo, bo:
uważa, że to zakończy jej cierpienie;
nie ma nadziei na poprawę (nie wierzy, że istnieją rozwiązania jej problemów);
odczuwa wstyd i wstręt do własnej osoby.
Jakie są czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa?
zaburzenia psychiczne (głównie depresja, ale też inne choroby, w tym somatyczne, związane z chronicznym bólem i/lub postępującym upośledzeniem np. schizofrenia, początki demencji, nowotwory);
nadużywanie substancji psychoaktywnych (pod wpływem których wzrasta ryzyko popełniania impulsywnej próby samobójczej – bez wcześniejszego planowania);
dysfunkcje w rodzinie (np. przemoc);
wcześniejsze próby samobójcze (również w rodzinie);
samotność (brak wsparcia społecznego);
niekorzystne wydarzenia życiowe (np. utrata pracy, strata bliskiej osoby/zawód miłosny, niechciana ciąża, problemy w szkole).
planowanie samobójstwa;
płeć męska;
wiek nastoletni/średni/podeszły.
Jakie sygnały może wysyłać osoba zagrożona popełnieniem samobójstwa?
mówić, że jest zmęczona/nie chce jej się żyć/jest ciężarem dla innych/odczuwa nieznośny ból/chciałaby popełnić samobójstwo (mitem jest to, że ludzie, którzy mówią o popełnieniu samobójstwa, tego samobójstwa nie popełnią!);
nagle zmienić swoje zachowanie;
wykazywać agresję i bunt;
wykazywać nagłe zainteresowanie tematyką śmierci (np. czytać o samobójstwie, interesować się bronią palną, żegnać się z bliskimi, pisać testament, oddawać swoje rzeczy);
zaniedbywać siebie (przestać dbać o wygląd, nie przestrzegać zaleceń lekarskich, zmienić zdrowe nawyki żywieniowe);
rezygnować z różnych aktywności;
izolować się społecznie lub nawiązywać wiele płytkich kontaktów;
nadużywać alkoholu i/lub narkotyków;
wykazywać impulsywność w działaniu;
mieć problemy ze snem;
mieć problemy z koncentracją uwagi;
nie reagować na pozytywy w otoczeniu.
Jak pomóc osobie zagrożonej popełnieniem samobójstwa?
Jeśli zauważysz coś niepokojącego w mowie/zachowaniu/emocjonalności bliskiej Ci osoby, nie bój się zapytać jej wprost o myśli i plany samobójcze. Mitem jest to, że zapytanie o myśli samobójcze, podsunie pomysł takiego rozwiązania problemu!
Zbadaj też poziom ryzyka popełnienia samobójstwa (pytając o to, czy bliska Ci osoba myśli o śmieci/chce odebrać sobie życie/rozważa to, kiedy, gdzie i jak odebrać sobie życie/ zgromadziła potrzebne do popełnienia samobójstwa środki).
Jeśli ryzyko popełnienia samobójstwa jest według Ciebie umiarkowane (bliska Ci osoba ma niejasny plan samobójczy) lub wysokie (bliska Ci osoba ma jasny plan samobójczy/zgromadzone środki potrzebne do popełnienia samobójstwa), zadzwoń po pogotowie.
Nie bój się o to, że bliska Ci osoba znienawidzi Cię za to, że „wsadziłeś ją do psychiatryka”. Tu chodzi o jej życie!
I pamiętaj: jeśli chodzi o ocenę ryzyka popełnienia samobójstwa, zawsze lepiej jest przeszacować niż niedoszacować!
Usuń z otoczenia bliskiej Ci osoby niebezpieczne przedmioty.
Wysłuchaj cierpliwie bliskiej Ci osoby i zapewnij jej wsparcie emocjonalne (zapytaj jej jak się czuje i pozwól jej na płacz/ krzyk/przekleństwa; unikaj też uwag w postaci: „życie jest piękne”, „musisz żyć”, „samobójstwo to grzech”, „przesadzasz”, „ludzie mają większe problemy i jakoś żyją” – zamiast tego powiedz: „mogę sobie tylko wyobrazić, jak jest Ci ciężko”, „chcę, żebyś wiedział, że nie jesteś z tym wszystkim sam – jestem tu dla Ciebie”, „bardzo się o Ciebie martwię”, „bardzo mi na Tobie zależy).
Jeśli ryzyko popełnienia samobójstwa jest niskie (bliska Ci osoba nie chce odebrać sobie życia, nie ma planu samobójczego, czasem miewa myśli rezygnacyjne), pomóż jej ustalić hierarchię jej problemów i stwórz z nią plan działania (pomocna może być tu rozmowa o tym, jak bliska Ci osoba radziła sobie zanim poczuła się tak, jak teraz).
Stwórz z bliską Ci osobą plan bezpieczeństwa (zastanówcie się razem, co bliska Ci osoba może zrobić, gdy zaczną się u niej pojawiać myśli samobójcze wraz z chęcią odebrania sobie życia np. porozmawiać z Tobą/skorzystać z profesjonalnej pomocy).
Niezależnie od poziomu ryzyka popełnienia samobójstwa, zaproponuj bliskiej Ci osobie skorzystanie z profesjonalnej pomocy!
Daj jej też coś, czego mogłaby się uchwycić w tej chwili (zapytaj o to, o czym marzyła zanim poczuła się tak, jak teraz i, czy jest ktoś/coś, co mogłoby opóźnić jej decyzję o popełnieniu samobójstwa).
Monitoruj cały czas jej stan, sprawdzaj, czy wykonała to, co ustaliliście i reaguj na to.
Zadbaj o to, by była otoczona życzliwymi ludźmi gotowymi udzielić jej pomocy.
I jeszcze jedna, bardzo ważna sprawa: jeśli sam uważasz, że Cię przerasta/nie radzisz sobie/potrzebujesz wsparcia, nie wstydź się skorzystać z profesjonalnej pomocy!
Możesz też zadzwonić pod telefony wsparcia rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Suicydologiczne:
Centrum Wsparcia (czynne całą dobę 7 dni w tygodniu): 800 70 2222
telefon zaufania dla dorosłych (czynny od poniedziałku do piątku w godzinach 14.00 – 22.00): 116 123
telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny 7 dni w tygodniu w godzinach 12.00 – 2.00): 116 111
telefon dla rodziców i nauczycieli (czynny od poniedziałku do piątku z wyłączeniem dni ustawowo wolnych od pracy w godzinach 12.00 – 15.00): 800 100 100.