Jak radzić sobie w kontakcie z osobą, u której zdiagnozowano autyzm?

Szacuje się, że autyzm diagnozuje się u jednej na 68 osób. W związku z tym można przypuszczać, że każdy z nas spotkał kiedyś w swoim życiu taką osobę. Jak ją odebraliście? Być może jak "dziwadło", kogoś aspołecznego, z kim nie warto wchodzić w kontakt? A może baliście się tego kontaktu?

W tym artykule dowiesz się:

• czym jest autyzm;

• jak się objawia;

• skąd biorą się specyficzne dla autyzmu zachowania;

• jak radzić sobie w kontakcie z osobą, u której zdiagnozowano autyzm.

-

Wierzę, że wiedza ta pozwoli lepiej zrozumieć i "oswoić" autyzm, a osobom z tą diagnozą ułatwi życie w społeczeństwie.

Czym jest autyzm?

Autyzm to odmienny od typowego wzorzec rozwoju człowieka. Powoduje on, że osoby nim dotknięte różnią się od większości społeczeństwa pod względem sposobu komunikacji, nawiązywania relacji, wyrażania emocji, uczenia się i zachowania.

Jako, że autyzm należy do spectrum całościowych zaburzeń rozwoju, człowiek się z nim rodzi i nie może go nabyć w ciągu życia – mimo, że jego objawy mogą uwidocznić się dopiero w wieku kilkunastu miesięcy, a na regres w rozwoju swoich maluchów skarży się około 1/3 rodziców dzieci z autyzmem.

Przyczyny autyzmu nie są do końca znane. Badania pokazują natomiast, że mogą być nimi:

• mutacje genetyczne;

• starszy wiek rodziców;

• narażenie na działanie środków antydepresyjnych i leku przeciwdrgawkowego (kwasu walproinowego) w życiu płodowym;

• narażenie na działanie zanieczyszczeń środowiskowych w życiu płodowym;

• kolejna ciąża w krótkim odstępie czasu (mniejszym niż rok).

Czym objawia się autyzm?

U osób dotkniętych autyzmem obserwuje się nieprawidłowości w obszarze relacji społecznych, komunikowania się i zachowania.

Do wczesnych sygnałów autyzmu należą zatem:

a) w zakresie relacji społecznych:

• brak kontaktu wzrokowego (brak zainteresowania obecnością innych);

• brak wspólnego pola uwagi (np. niepodążanie wzrokiem za pokazywanym przedmiotem, niewskazywanie na przedmiot zainteresowania);

• brak wzajemności (np. nieodwzajemnianie uśmiechu, niereagowanie na inicjowaną zabawę, nierobienie pa-pa);

• trudności w rozumieniu intencji innych i wyrażaniu własnych przeżyć, co prowadzi do nieadekwatnych reakcji emocjonalnych;

b) w zakresie komunikacji:

• opóźniony rozwój mowy;

• niereagowanie na swoje imię;

• trudności w inicjowaniu i podtrzymywaniu rozmowy (również przez gesty, mimikę);

• trudności w rozumieniu metafor;

• echolalia (powtarzanie słów);

c) w zakresie zachowania:

• nadmierne skupianie się na wybranych elementach jakichś przedmiotów zamiast na całych przedmiotach;

• wykorzystywanie zabawek w nietypowy sposób (np. układanie zabawek w szeregu, stukanie, obracanie w palcach);

• wykonywanie powtarzalnych ruchów (np. machanie rękami, kołysanie się);

• brak zabawy symbolicznej (brak naśladownictwa, zabawy „na niby”).

Dlaczego osoby z autyzmem wykazują opisane wyżej objawy?

Wynika to z odmiennej pracy ich mózgu, która wpływa na to, że inaczej „odczuwają” one świat. Ich zmysły nie są w stanie bez zakłóceń odbierać docierających do nich informacji (są albo zbyt wrażliwe, albo niedostatecznie uwrażliwione). „Dziwaczne” w oczach innych zachowania są tutaj zatem próbą dostosowania otaczającej osoby z autyzmem rzeczywistości do ich potrzeb – stworzenia sobie warunków, w których będą czuły się one bezpiecznie.

Dlatego właśnie osoby z autyzmem:

• preferują powtarzalność czynności (bo to pozwala im przewidywać, co się zaraz wydarzy i porządkuje otaczający ich chaos);

• wykazują agresję w nowych dla nich sytuacjach (bo wywołują one w nich lęk trudny do wyrażenia w inny sposób);

• źle reagują na intensywne światło, czy hałas krzycząc, unikając dotyku, czy wykonując stereotypowe ruchy (bo chcą się uspokoić w sytuacji nadmiaru bodźców lub przeciwnie - potrzebują dostarczyć sobie większej stymulacji);

• powtarzają słowa (dając sobie tym samym więcej czasu na ich przetworzenie).

Co ważne: to, że osoby z autyzmem „dziwacznie” się zachowują i na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że nie lubią kontaktu z innymi nie oznacza, że nie pragną nawiązać bliskich, przyjacielskich relacji z innymi!

Co zrobić, żeby świat dla osób z autyzmem był przyjemniejszy, a kontakt z nimi łatwiejszy?

• zastanowić się, czy przez „trudne” zachowanie osoba z autyzmem nie wysyła komunikatu „drażni mnie coś” (np. dźwięk, czy zapach) i usunąć ten czynnik;

• wyjaśniać, co się zaraz będzie działo w otoczeniu (by stało się ono przewidywalne);

• nie zwracać uwagi na stereotypowe zachowania (jeśli nie stwarzają one zagrożenia);

• zwracać wzrok i sylwetkę ku osobie, do której się mówi;

• wysyłać zgodne komunikaty w mowie werbalnej i w mowie niewerbalnej;

• komunikować się za pomocą prostych, pojedynczych zdań;

• mówić konkretnie (nie używać metafor);

• w trakcie wydawania poleceń dawać szczegółową, podzieloną na etapy instrukcję wykonania danej czynności;

• formułować komunikaty pozytywne (np. „proszę powiedz to ciszej” zamiast „nie krzycz”);

• stosować odzwierciedlenia (np. „widzę, że zezłościło Cię…?”);

• upewniać się, czy zrozumiało się komunikat rozmówcy parafrazując go;

• dawać informacje zwrotne o swoim stanie emocjonalnym (np. „poczułem.., kiedy Ty…”)

I na koniec: autyzm to nie choroba psychiczna, a specyficzny wzorzec rozwoju, który towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Autyzmu nie da się zatem wyleczyć, ale dzięki odpowiednim oddziaływaniom można znacznie poprawić funkcjonowanie osób nim dotkniętych.

Osoby z autyzmem po prostu widzą, słyszą i czują świat inaczej (nie lepiej, nie gorzej, ale inaczej) – i tak jak każdy inny człowiek potrzebują zrozumienia i akceptacji.