jak pomóc osobie bliskiej, u której zdiagnozowano chorobę Alzheimera

Choroba Alzheimera to schorzenie będące główną przyczyną demencji (odpowiadające za około 50% - 70% jej przypadków).

Jeżeli chcesz dowiedzieć się:

• czym jest demencja starcza;

• jakie są objawy demencji starczej;

• jak zaopiekować się osobą bliską, która cierpi z powodu demencji starczej;

Zapraszam do lektury!

Czym jest demencja starcza?

Demencja starcza (otępienie) to zespół objawów spowodowanych zwyrodnieniową chorobą mózgu, zwykle przewlekłą, która powoduje obniżenie sprawności intelektualnej oraz może prowadzić do zaburzeń nastroju, zaburzeń zachowania i zaburzeń psychotycznych. To wszystko wpływa na upośledzenie funkcjonowania w życiu codziennym i w życiu społecznym.

Jak objawia się demencja starcza?

Objawy demencji starczej narastają stopniowo. Należą do nich:

• osłabienie pamięci (na początku zapominanie słów, trudności z nazywaniem przedmiotów; później zapominanie o tym, co było wczoraj przy pamięci zdarzeń dawnych; później niepamięć i tych wspomnień);

• trudności z liczeniem;

• osłabienie umiejętności planowania i wykonywania czynności zgodnie z planem;

• zanik umiejętności oceny sytuacji (np. ubieranie się nieadekwatne do pogody, niedocenianie ryzyka, nie dostrzeganie ciągu przyczynowo - skutkowego);

• ograniczenie sprawności ruchowej;

• zaburzenia orientacji w czasie i w przestrzeni (nieumiejętność wskazania dzisiejszej daty; później gubienie się w znanej okolicy; jeszcze nierozpoznawanie swoich bliskich);

• zanik umiejętności uczenia się;

• spadek kompetencji komunikowania się (trudności z wymową, nierozumienie mowy);

• zmiany w uczuciowości (np. drażliwość, impulsywność, chwiejność emocjonalna, zobojętnienie);

• zmiany w osobowości (np. prymitywność w kontaktach społecznych, agresja);

• urojenia (np. oskarżanie bliskich o kradzieże, opowiadanie nieprawdziwych i nielogicznych historii);

• spadek samodzielności w zakresie samoobsługi i zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych.

Aby postawić diagnozę demencji starczej, jej objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej pół roku. Jeśli zauważysz u swojego bliskiego pierwsze oznaki demencji, skontaktuj się z internistą, neurologiem, psychiatrą lub psychologiem. Pamiętaj przy tym, że psycholog może wykonać test przesiewowy dotyczący prawdopodobieństwa wystąpienia u Twojego bliskiego otępienia, ale nie ma uprawnień do postawienia mu diagnozy lekarskiej.

Jak zaopiekować się osobą bliską, która cierpi z powodu demencji starczej?

Usłyszenie od lekarza diagnozy demencji u osoby bliskiej to ogromny cios dla każdej rodziny.

• Na początku pozwól sobie i swojemu bliskiemu na przeżycie całego mętliku emocji, który pojawia się w Waszych głowach. Może być to np. strach, smutek, złość, bezsilność i bezradność, pytania typu „dlaczego właśnie mnie to spotkało?”, „czy i jak sobie z tym poradzę?”. Pozwólcie sobie na zagubienie bez odczuwania poczucia winy. Wasze reakcje są w pełni naturalne i adekwatne. To czas dla Was – czas na oswojenie się z nową rzeczywistością i na zebranie sił na walkę z chorobą.

• Jeśli jesteś opiekunem osoby, u której zdiagnozowano demencję starczą, najpierw porozmawiaj z nią (jeśli to możliwe) o planie działania na przyszłe lata. Uregulujcie też wszelkie kwestie prawne.

• Pamiętaj, że stan bliskiej Ci osoby będzie się pogarszał. Na początku może będzie ona mogła mieszkać sama, ale później, jeśli nie mieszkacie razem, będziesz musiał/musiała rozważyć zamieszkanie z nią – jeszcze później, gdy już nie będziesz dawał/dawała rady sam/sama się nią zajmować, zorganizowanie dla niej opieki instytucjonalnej. Pamiętaj, że umieszczenie bliskiej Ci osoby w specjalistycznym ośrodku nie oznacza, że jesteś zły. Potrzebujesz pomocy w opiece nad osobą, którą bardzo kochasz i robisz to przede wszystkim dla jej dobra.

Działania terapeutyczne i opiekuńcze w stosunku do osoby, u której zdiagnozowano demencję starczą powinny skupić się na jak najdłuższym podtrzymywaniu u niej samodzielności, a w późniejszej fazie choroby na poprawie jakości jej życia. W osiąganiu tych celów może pomóc między innymi farmakoterapia (środki spowalniające odkładanie się w mózgu szkodliwych substancji, później środki łagodzące ból).

A co Ty możesz zrobić?

• Na początku ćwiczyć z bliską Ci osobą funkcje poznawcze. Możesz robić to np. poprzez rozwiązywanie z nią krzyżówek, czytanie książek, granie z nią w karty lub w gry planszowe, a nawet śpiewanie/nucenie z nią jej ulubionych piosenek, rysowanie, lepienie w plastelinie, czy robótki na drutach.

• Oglądaj z bliską Ci osobą zdjęcia ze wspólnych wydarzeń rodzinnych i wspominaj z nią te wydarzenia. Jeśli bliska Ci osoba nie kojarzy tych sytuacji, opowiadaj jej o tym, kim są osoby na zdjęciach, czym się zajmują w życiu i o tym, co razem robiliście w chwili wykonania zdjęcia.

• Zachęcaj bliską Ci osobę do aktywności fizycznej. Udaj się z nią na spacer w jej ulubione miejsce, wykonuj z nią prostą gimnastykę.

• Zadbaj też o dietę bliskiej Ci osoby. Podawaj jej dwa litry płynów dziennie i produkty bogate w składniki mające korzystny wpływ na strukturę mózgu (witaminę D, witaminę E, nienasycone kwasy tłuszczowe).

• Zapewnij też bliskiej Ci osobie czas na spożycie posiłku w spokoju. Z czasem jedzenie może okazać się dla niej coraz trudniejsze. Podawaj jej jedzenie pokrojone w małe kawałki w głębokim talerzu. Picie podawaj natomiast w kubku z dużym uchem. Zadbaj o to, by bliska Ci osoba mogła spożyć swój posiłek łyżką. Z czasem pomyśl o naczyniach plastikowych. Później prawdopodobnie sam będziesz musiał karmić bliską Ci osobę (w ostatniej fazie choroby również przez butelkę ze smoczkiem i sondę).

• Kontroluj wagę i rejestruj wypróżnienia bliskiej Ci osoby.

• Jeśli bliska Ci osoba ma problemy ze snem, postaraj się utrzymać ją w stanie aktywności w ciągu dnia tak długo, jak to tylko możliwe. Ogranicz też ilość płynów podawanych jej przed snem (wystrzegaj się szczególnie kawy i mocnej herbaty). Wywietrz pokój bliskiej Ci osoby i zasłoń okna. Zastosuj wobec niej jakieś czynności relaksacyjne (np. masaż, ciepłą kąpiel). Nie pozwól jej też oglądać telewizji przed snem.

• Pokaż bliskiej Ci osobie, że jest ona dla Ciebie ważna i, że ją kochasz. Okazuj jej czułość poprzez np. potrzymanie jej za rękę, czy pogłaskanie. Jeśli bliska Ci osoba jest wierząca, możecie odmówić razem pacierz.

• Mów bliskiej Ci osobie, jaka jest dzisiaj data, dzień tygodnia, czy pora roku. Podpisz różne przedmioty w domu. Kiedy wykonujesz jakieś czynności w obecności bliskiej Ci osoby, opowiadaj jej o tym w prostych zdaniach np. gotuję wodę, wyjmuję kubek z szafki, stawiam kubek na blacie, wkładam do kubka torebkę herbaty, wlewam do kubka gorącą wodę.

• Z czasem bliska Ci osoba może mieć coraz większe problemy z komunikacją. Mów do niej powoli i wyraźnie, prostymi zdaniami i pytaniami zamkniętymi (np. zamiast pytania „napijesz się czegoś?”, zadaj pytania „napijesz się herbaty?”, „napijesz się wody?”). Pamiętaj przy tym o pozostawieniu bliskiej Ci osobie odpowiednio dużo czasu na odpowiedź. Nie ponaglaj jej, a gdy będzie popełniać jakieś błędy w wymowie, nie poprawiaj jej, ale chwal ją za chęć mówienia.

• Powtarzaj bliskiej Ci osobie ważne informacje kilka razy. Swoje wypowiedzi popieraj też gestami. Słuchaj bliskiej Ci osoby nawet kiedy jej nie rozumiesz. Rozmawiając z nią, nawiąż z nią kontakt wzrokowy i pochyl się tak, żeby Twoje oczy znalazły się poniżej jej oczu. Nie zmieniaj swojego miejsca i nie wykonuj gwałtownych ruchów. Trudne sytuacje możesz rozładowywać też za pomocą humoru. Z czasem prawdopodobnie będziesz musiał znaleźć z bliską Ci osobą alternatywną formę komunikacji np. gest, mimikę, dotyk.

Wielu opiekunów osób starszych skarży się na ich wybuchy emocjonalne i agresję.

Jak poradzić sobie z tymi trudnymi emocjami?

• Na początku zacznij od obserwacji, w jakich sytuacjach pojawiają się takie zachowania. Być może będziesz w stanie określić ich źródło i odpowiednio zareagować. Niewykluczone, że mogą być one wywołane nierozumieniem otoczenia i byciem nierozumianym przez otoczenie, a nawet przeziębieniem.

• Z drugiej strony musisz też wiedzieć, że różne przykre dla Ciebie komentarze ze strony bliskiej Ci osoby nie są jej intencją, a objawem chorobowym. W związku z tym, jeśli bliska Ci osoba się zdenerwuje, postaraj się nie dyskutować z nią, tylko zachować spokój i życzliwy ton. Postaraj się też odwrócić uwagę bliskiej Ci osoby od rzeczy, które ją zdenerwowały.

• By ograniczyć niepewność i stres bliskiej Ci osoby, a przez to jej nieprzewidywalne reakcje, zadbaj o to, by miała ona stały/przewidywalny plan dnia.

• Ogranicz też do minimum docierające do niej bodźce (np. radio, TV).

• Jeśli wydajesz jakieś polecenia bliskiej Ci osobie, uprość je (dostosuj je do jej możliwości i podziel je na mniejsze kroki). Jeśli Twój bliski nie znajduje się jeszcze w zaawansowanym stadium choroby, możesz zostawić mu pisemne instrukcje z rysunkami pomocniczymi.

• W krytycznej sytuacji nie bój się zastosowania leków uspokajających.

Bardzo ważnymi kwestiami związanymi z opieką nad osobą z demencją starczą są czynności higieniczne i zapewnianie bezpieczeństwa.

Jak zapewnić odpowiednią higienę i bezpieczeństwo bliskiej Ci osobie?

• Kontroluj na bieżąco stan czystości jej skóry i otoczenia (np. bielizny, pościeli).

• Jeśli trzeba, pomagaj jej w kąpieli, korzystaniu z toalety i innych czynnościach samoobsługowych. Z czasem zastanów się nad zainwestowaniem w pieluchomajtki.

• Podpisz rzeczy bliskiej Ci osoby (imię, nazwisko, adres, telefon do Ciebie).

• Zabezpiecz drzwi i okna w domu. Tak samo postąp w stosunku do leków, ostrych narzędzi, rzeczy dla Ciebie istotnych, których nie możesz zgubić i innych narzędzi, które mogą stanowić zagrożenie dla bliskiej Ci osoby (np. zapalniczki, zapałki, szkło, gniazdka elektryczne). Zakręć też kurki od wody i odłącz kuchenkę. Usuń zamki wewnętrzne np. z łazienki. W łazience umieść przy wannie/prysznicu uchwyt i matę antypoślizgową. Zabezpiecz też progi. W pokoju bliskiej Ci osoby umieść uchwyt przy jej łóżku. Blisko łóżka powinien znaleźć się też wyłącznik światła. Z czasem zastanów się nad zainwestowaniem w łóżko specjalistyczne (podnoszone mechanicznie) i materac przeciwodleżynowy. Przy łóżku umieść najważniejsze rzeczy bliskiej Ci osoby (nie za dużo!). Pamiętaj też o wygodnym fotelu z podkładką na lędźwie, poduszką przeciwodleżynową i podnóżkiem. Postaraj się, by pokój bliskiej Ci osoby był przytulny np. pomalowany na jasne kolory, z kwiatkiem w środku.

• I na koniec najważniejsze: zadbaj o siebie! Przy takim ogromie obowiązków może wydawać się to niemożliwe, ale to warunek konieczny efektywnej opieki nad bliską Ci osobą.

Sytuacja, w której się znalazłeś jest jedną z najbardziej obciążających w życiu. Pomyślałeś sobie kiedyś, że jesteś już u kresu wytrzymałości? Masz ochotę czasem zrobić krzywdę bliskiej Ci osobie, ale nie przyznajesz się do tego i odczuwasz poczucie winy, bo przecież nie jesteś taki, kochasz ją i jest Ci jej bardzo żal? Chce Ci się płakać i krzyczeć? A może już nic nie czujesz? To znaczy, że potrzebujesz odpoczynku. Musisz odpocząć!

• Zorganizuj inne osoby do opieki nad bliską Ci osobą (najlepiej kogoś z rodziny, a jeśli to niewykonalne, pomyśl o wsparciu instytucjonalnym).

• Powiedz też sąsiadom o stanie zdrowie bliskiej Ci osoby.

• Znajdź grupę wsparcia/ośrodek zrzeszający rodziny podobne do Twojej.

• Znajdź też czas na drobne przyjemności.